Door Cees Kortleve
De kop klinkt als een vraag. En dan is deze volgens mij te zwart-wit gesteld. Ik maak, op beperkte manier, zeker gebruik van sociale media. Facebook vind ik binnen zekere grenzen de moeite waard, met name om te zien wat anderen erop te melden hebben.
Een groot deel van de ‘post’ sla ik ongelezen over vanwege gebrek aan interesse maar ook omdat ik me niet wil associëren met de inhoud ervan. Daarentegen plaats ik regelmatig een duimpje of een smile-tje en soms een berichtje. Twitter doe ik eigenlijk niets mee. Soms wordt een link aan me gestuurd omdat de verstuurder weet dat het onderwerp me interesseert. Hetzelfde geldt min of meer voor Instagram. Met andere woorden, ik denk dat mijn belangstelling ervoor relatief beperkt is. Het is slechts een deel van mijn antwoord op de vraag of de sociale media een zegen zijn of dat ik er tegen ben. Blijkbaar ben ik niet erop tegen. Als dat wel het geval zou zijn dan zou ik er immers geen gebruik van maken.
Of de sociale media een zegen zijn, is een vraag van een geheel andere orde. Een synoniem voor zegen is heil. Als je dat woord gebruikt dan wordt mijn ‘vertaling’ van de kop: Zijn sociale media een heil of een onheil?
Een van de vele uitvindingen
Je kan de sociale media plaatsen in de eindeloze rij van uitvindingen door de eeuwen heen. Waren de uitvindingen een heil of onheil voor de mensheid? Over het algemeen worden uitvindingen gedaan met goede bedoelingen voor ogen. In hetzelfde rijtje passen ontdekkingen. Nieuwsgierigheid, de aantrekkingskracht van het avontuur leidde tot ontdekkingsreizen. Hadden die goeds tot resultaat? Ongetwijfeld, denk bijvoorbeeld aan de specerijen die we allemaal in onze keukens vinden. Maar daar tegenover staan (slechts enkele voorbeelden) slavernij, ontbossing, gevolgen voor het milieu. Om niet te ver af te wijken van sociale media, neem de boekdrukkunst als voorbeeld. Heeft die uitvinding positief bijgedragen aan de mensheid? Zonder enige twijfel. Kennis en informatie is erdoor voor velen toegankelijk geworden en dat heeft dan weer geleid tot nieuwe uitvindingen. Maar het heeft ook geleid tot onbeschrijfelijk veel onheil/leed; denk bijvoorbeeld aan ‘Mein Kampf’.
“Elk nadeel heb z’n voordeel”
Johan Cruyff zei: “Elk nadeel heb z’n voordeel.” Dat is zeker waar. Zonder iets daarvan af te willen doen, blijkt het tegenovergestelde – elk voordeel heb z’n nadeel – ook waar te zijn.
Er is evenwel een cruciaal verschil tussen de traditionele uitvindingen en – ik maak het wat breder – de internetwereld. Als iemand een traditionele uitvinding anders wil gebruiken dan wat de oorspronkelijke bedoeling ervan was, waardoor het effect negatief wordt, is dat een keus van die persoon of personen. Als iemand Mein Kampf wil kopen, is dat zijn/haar keus.
Daarentegen kan ‘dankzij’ internet, de sociale media, verderfelijke informatie vrijelijk worden verspreid. Zelfs zonder dat de afzender bekend gemaakt wordt. Daarmee is de keus verschoven naar de ontvanger. En vanuit dat gezichtspunt zijn de sociale media een onheil dat ons ongevraagd overkomt. Neem als voorbeeld de antivaccinatie beweging, sommige politieke partijen verspreiden volop desinformatie. De vorige president van de USA maakt(e) volop gebruik van dit medium en wordt ondanks overtuigend bewijs dat hij zijn leugens, onzin, etc. verspreidde nog steeds door miljoenen geloofd. Ongetwijfeld worden ook wij door buitenlandse staten met desinformatie gevoed, minimaal worden daarvoor pogingen ondernomen. Maar ook over kleinere onderwerpen wordt via de sociale media pogingen gedaan ons te beïnvloeden.
De ‘ontvanger’ moet daarom bij ieder bericht alert zijn. De eerste vraag is dan: Ga ik het bericht wel/niet lezen. En als het gelezen is, zal de lezer kritisch moeten zijn over de inhoud ervan. Niet klakkeloos overnemen, maar je afvragen of het realistisch is, nagaan wat de mening van andere (betrouwbare) bronnen erover is.
Tot op zekere hoogte is het vergelijkbaar met fishingmails. Ook daarvan is het niet aanbevelenswaardig klakkeloos de instructies te volgen. Voordat je het weet, ben je arm doordat je bankrekening is leeggeroofd. Klakkeloos de mening van anderen volgen, leidt tot geestelijke armoede.
Voordelen slechts beperkt
Terug naar de vraag ‘zijn sociale media een heil of een onheil’ kom ik tot een voorzichtige conclusie. Voor zover de sociale media voordelen hebben, is dat slechts beperkt. Als je je afvraagt wat je – op persoonlijk niveau – zou missen als er geen sociale media bestonden dan is het antwoord daarop waarschijnlijk te verwaarlozen. Als communicatiemiddel zijn de sociale media minder geschikt. Bovendien zijn daarvoor andere middelen – telefoon, email, whatsapp, e.d. – beschikbaar. Oh ja, er is natuurlijk ook de brief of het kaartje en de impact ervan is echt anders dan dat van een mailtje.
Daarentegen kunnen de sociale media een negatieve invloed hebben. Als de gebruiker onvoldoende kritisch is, de nadelen onderschat, kan het tot een onheilspellend drama leiden.
Vanuit een ander gezichtspunt bekeken. Over het algemeen vinden dictators de sociale media een onwelkom fenomeen. Om het geluid van de oppositie te onderdrukken aarzelen zij niet met de sociale media aan banden te leggen. Met andere woorden sociale media kunnen niet uitsluitend als negatief worden afgeschilderd; zij hebben zeker nut. De sociale media bestaan, we zullen er niet vanaf komen, we moeten ermee leven.
Het devies is: ga er verstandig mee om, blijf altijd kritisch op de berichten die daarop geplaatst zijn.
